Dyreforsøk er mykje brukt i biomedisinsk forsking, men er omstridde fordi det ofte betyr å påføra forsøksdyra sjukdommar og smerter.
– Derfor prøver forskarar å halda seg dei tre R-ane: Replacement (metodar om ikkje brukar dyr), Reduction (bruka så få dyr som mogleg) og Refinement (metodar som gjev mindre skader og smerter på dyra), fortel Oykum Kaplan-Arabaci, postdoktor ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo.
Eitt alternativ kan vera å bruka befrukta hønseegg.
– Fosteret kjenner ikkje smerte før dag 13, så det er få etiske motførestillingar mot å forska på det i tidlege stadium. Fyrst etter dag 13 vert det som er inne i egget, rekna som ein fugl, seier Kaplan-Arabaci, som likevel fortel at dei pleier halda fram forskinga til dag 17, med løyve frå Mattilsynet.
Opne og lukka system
– I tillegg til det etiske er det òg ofte meir praktisk å forska på egg. Dei treng ikkje fôr eller stell. Vi kan berre leggja dei i ei rugemaskin, ein inkubator, og henta dei fram når vi skal bruka dei. Det krevst ikkje høgt kvalifiserte teknikarar.
Ein annan fordel med egg er at dei er eit lukka system. Skalet er ei klar grense mellom det indre og det som er utanfor. Det einaste som kjem innanfor skalet, er det forskarane puttar inn der.
– Forsøksdyr er derimot opne system. På same måten som oss kan dei verta påverka av andre faktorar enn dei vi er ute etter å testa, forklarar Kaplan-Arabaci.
– Skal vi studera korleis eit stoff påverkar fosterutviklinga hjå eit pattedyr, må vi gje det via mora. Det gjev ein god del fleire moglegheiter for påverknad frå ukjende faktorar enn i det lukka egget.
Kan ikkje pensjonera rotter og mus
Rett innanfor skalet er det dessutan store blodårer, som gjer det lett å koma til når forskarane skal injisera legemiddel.
– Når egget blir klekt, fyller kyllingen meir enn halve egget. Men i starten utgjer den berre eit par–tre prosent av innhaldet. Ved å injisera verkestoff kan vi sjå kor mykje som når fram til hjernen eller andre organ, eller om det berre hamnar i eggeplomma.
Men sjølv om det er mange fordelar med å erstatta forsøksdyr, vert det ikkje snakk om å pensjonera rotter og mus heilt.
Organismar som ligg nær oss
– Vi studerer årsaker til kreft og til nevrologiske forstyrringar, sidan dette er dei vanlegaste dødsårsakene i verda. Til vårt formål fungerer hønseegg, seier Kaplan-Arabaci.
– Vi kan gjera mykje innleiande forsking på egg. På same måten ein kan gjera mykje innleiande forsking på det som heiter organoidar, humane cellekulturar som er dyrka fram for å etterlikna bestemte organ i kroppen.
– Men fuglar er ikkje pattedyr. Lenger fram i legemiddelutviklinga vil det framleis vera nødvendig å gjera testar på organismar som ligg nærare oss evolusjonsmessig.
Enkelt, billig og krev lite arbeidsinnsats
Studiar på hønseegg eignar seg heller ikkje til å avdekkja langtidsverknadar.
– Det handlar om kva verknad eit legemiddel har på heile organismen. Egg – og organoidar – kan gje oss nyttig kunnskap om verknaden på eitt organ eller på eit foster, men ikkje noko om effekten på andre organ eller kroppsfunksjonar etter fødsel. Eller klekking, når vi snakkar om høns, forklarar ho – og legg til at det vert gjort forsøk på klekte kyllingar òg, men då krevst det løyve frå Mattilsynet.
– Men med dei avgrensingane kan vi like fullt seia at kyllingfoster er eit lovande verktøy for biomedisinsk forsking: enkelt, billig, krev lite arbeidsinnsats og gjev meiningsfulle innsikter i sjukdommar som kreft og nevrologiske forstyrringar.
Artikkelen blei først publisert på Titan.uio.no
Forskning: Nye, små leiligheter har ofte for dårlig inneklima
